Hebben dieren emoties?

Ik heb onlangs het voorrecht gehad om een bijscholing bij te wonen, gegeven door de enige echte Jaak Panksepp. Deze man heeft ontelbare wetenschappelijke studies gedaan en vele boeken geschreven. Hij is één van de pioniers in affectieve neurowetenschap en doet al meer dan 20 jaar onderzoek naar emotionele gedragssystemen bij dieren.

Disclaimer: Dr. Panksepp kwam een verhaal vertellen. De som van zijn jaren onderzoek. Als hij elk onderzoek moest uitleggen en refereren zou hij niet tot de essentie kunnen komen. Sommige informatie die ik geef kan dus onvolledig zijn.

Bewustzijn

Als ik zou zeggen dat ons bewustzijn afkomstig is van onze hogere hersenfuncties en alle zintuigen die hiermee verbonden zijn, zou je het dan eens zijn met mij? Ja?

Wel, studies hebben uitgewezen dat bewustzijn voortkomt vanuit het bovenste gedeelte van de hersenstam. Het meest primitieve van alle hersendelen. Het gedeeltelijk of volledig verwijderen van de neocortex, had weinig invloed op het bewustzijn van het dier. Een beschadiging in het bovenste gedeelte van de hersenstam had echter rampzalige gevolgen voor het bewustzijn van het organisme.

Bewustzijn en emoties zijn de meest primitieve systemen die wij hebben.

Het onderbewustzijn werd meestal gekoppeld aan rauwe emotie maar dit blijkt dus niet zo te zijn. Meer zelfs, het leerproces verloopt onbewust. Wij kunnen ons bewust worden van het feit dat we iets hebben geleerd. Maar de eigenlijke processen (conditionering, gewenning, desensitisatie,…) verlopen onbewust.

Ik weet niet wat jullie nu denken maar ik was echt weggeblazen door deze informatie. Emoties zijn bewust maar leren is onbewust? Woooow.

Emoties

In de 17^de eeuw gaf Descartes, een Franse filosoof, vorm aan de visie dat niet-menselijke dieren geautomatiseerde machines zijn die niet kunnen nadenken of kunnen voelen.

Vandaag is deze visie gelukkig een stuk genuanceerder, maar vele wetenschappers staan nog steeds erg sceptisch tegenover het bestuderen van gevoelens bij dieren. Zij zeggen dat het onmogelijk is om te weten wat een dier voelt of denkt. Er zijn teveel variabelen en veronderstellingen die moeten gedaan worden.

Dr. Panksepp vecht elke dag tegen dit idee. Hij heeft samen met zijn team een manier ontwikkeld om iets te kunnen zeggen over emotionele gedragssystemen. Deze emoties worden – net zoals bij een mensenkind – bewust ervaren, maar het blijft moeilijk te zeggen of dieren hier ook over kunnen reflecteren en in welke mate. We kunnen alleszins met zekerheid zeggen dat emoties bij dieren bestaan en in grote mate invloed hebben op het gedrag van het dier.

Deze grote invloed wordt geïllustreerd door het volgende experiment:

De studenten van Panksepp kregen op het einde van zijn lessen een opdracht. Ze moesten door twee muizen te observeren, bepalen bij welke van de twee de neocortex was verwijderd. De studenten verwachtten een slecht of niet functionerende muis, na het horen dat de helft van zijn hersenen was verwijderd, en hierdoor kozen ze dus de minst levendige muis van de twee. Dit was echter de muis met intacte cortex. De muis zonder neocortex functioneerde enkel en alleen op zijn impulsen/instinct. Hierdoor leek de muis socialer en nieuwsgieriger, maar in werkelijkheid werd hij gewoon niet meer geremd door zijn neocortex.

Als je nu echter een specifiek cruciaal deeltje van het hersengebied dat over emoties handelt (bovenaan de hersenstam) verwondt, dan krijg je een totaal apathisch dier. Een dier dat niet meer geïnteresseerd is in het onderhouden van zichzelf, eten zoeken, voortplanten, spelen,…iets dat zeer snel tot sterfte zal leiden.

Waarom emoties begrijpen?

Dr. Panksepp houdt een pleidooi voor het erkennen dat emoties bestaan en dat zij een grote invloed hebben op gedrag. Door deze emotionele systemen te begrijpen kunnen we gedragsproblemen veel gerichter en efficiënter aanpakken. Kijk bijvoorbeeld naar de medicatie die wordt ingezet bij gedragsproblemen bij honden. Deze werken in op chemische stofjes die voorkomen bij alle emoties. Het is dus niet echt een gerichte aanpak, maar het is op het moment de enige die we hebben.

Er zijn 7 emoties geïdentificeerd.

Voor elk van deze systemen heeft Dr. Panksepp de betrokken hersengebieden en de belangrijkste neuromodulatoren in kaart gebracht. Dit stelt hem in staat om te weten welke chemische stoffen betrokken zijn bij bepaalde emoties en om deze chemische stoffen te regelen.

Ze zijn er bijvoorbeeld achter gekomen dat opioïden een belangrijke functie hebben in sociaal contact. Aanraking zorgt voor het loslaten van opioïden in het lichaam. Er zijn zelfs indicaties dat sociale binding een verslavend proces kan zijn omwille van dit opioïd element.
Als er teveel opioïden in het lichaam aanwezig zijn wordt dit systeem verstoord en zien we minder sociaal gedrag, vergelijkbaar met autisme.
In een studie werd bij minder sociale honden een opioïdantagonist toegediend en heeft men de frequentie van het kwispelen gemeten. Men merkte dat de groep die de opioïdantagonist hadden toegediend gekregen, socialer werd.

Zo heeft men ook een duidelijke invloed gezien op verlatingsgerelateerde problemen met een heel lage dosering morfine.

Spel

Tijdens deze dag bijscholing werd er door Dr. Panksepp ook een pleidooi gehouden voor spel. Spel is enorm belangrijk voor een ontwikkelend jong dier. Het is voor hen namelijk een manier om alle gedragssystemen te oefenen binnen een veilige omgeving. Het is ook een manier om de banden tussen individuen te versterken en om hun fysieke kracht te meten ten opzichte van anderen.

Bovendien werkte spel zeer goed bij het behandelen van hyperactief gedrag in ratten. Dr. Panksepp is van mening dat de huidige epidemie van adhd bij kinderen kan te wijten zijn aan het gebrek aan spel.
In Finland hebben ze een project opgezet waarbij in elk uur les, er 45 minuten onderwijs en 15 minuten spel zit. De leerkrachten waren in het begin erg sceptisch. Ze dachten de controle over de kinderen volledig te verliezen en ze dachten zeker niet de vereiste leerstof te kunnen zien. Wat ze echter als resultaat zagen, was dat de kinderen meer aandachtig waren en actief leerden tijdens de 45 minuten onderwijs.

Ten slotte

Velen van ons wisten het al in ons hart, maar vanaf nu hoef je ook geen schrik meer te hebben om het te zeggen. Honden hebben emoties. En deze emoties zijn relevant voor de problemen die wij zien. Dus pak niet de symptomen aan, maar pak het onderliggend probleem en de onderliggende emotie aan!

Indien u meer wilt lezen over honden en emoties, klik dan hier.